Apakah Kanser Paru-Paru?
Kanser paru-paru adalah sejenis penyakit di mana sel-sel dalam paru-paru membahagi secara tidak terkawal sehingga membentuk ketumbuhan atau tumor. Jika tidak dirawat, tumor ini boleh merebak ke bahagian tubuh lain (metastasis).
Secara global, kanser paru-paru merupakan antara penyebab utama kematian akibat kanser. Menurut World Health Organization (WHO), pada tahun 2020 sahaja, lebih 1.8 juta orang meninggal dunia akibat penyakit ini.
Terdapat dua jenis utama kanser paru-paru:
- Non-small cell lung cancer (NSCLC) – Merangkumi 80-85% kes.
- Small cell lung cancer (SCLC) – Lebih agresif dan berkait rapat dengan tabiat merokok.
Bagaimana Ia Berlaku?
Bayangkan paru-paru seperti belon kecil yang menyalurkan oksigen ke seluruh badan. Dalam paru-paru terdapat saluran udara dan alveoli (kantung udara kecil). Kanser bermula apabila sel-sel di bahagian ini mengalami mutasi genetik dan gagal mengawal proses pembahagian.
Seiring masa, sel-sel ini membentuk tumor, mengganggu fungsi paru-paru yang sepatutnya membawa oksigen. Apabila tumor ini membesar, ia boleh menekan saluran udara dan menyebabkan kesukaran bernafas. Malah, sel-sel kanser boleh merebak melalui darah atau sistem limfa ke organ lain seperti otak, tulang atau hati.
Analogi mudah: Bayangkan ada satu belon yang bocor perlahan-lahan – akhirnya, ia tidak dapat lagi menyimpan udara. Begitulah paru-paru pesakit kanser apabila fungsinya semakin merosot.
Apakah Punca-Punca Kanser Paru-Paru?
- Merokok
- Ini adalah penyebab utama, menyumbang kepada lebih 85% kes.
- Tembakau mengandungi lebih 70 bahan kimia penyebab kanser (karsinogen).
- Risiko meningkat mengikut bilangan tahun dan jumlah rokok yang dihisap.
- Pendedahan kepada asap rokok (secondhand smoke)
- Walaupun tidak merokok, anda masih boleh terdedah melalui orang sekeliling.
- Kajian menunjukkan peningkatan risiko kanser sebanyak 20-30% untuk mereka yang tinggal dengan perokok.
- Pencemaran udara
- Pencemaran seperti PM2.5 boleh masuk ke paru-paru dan menyebabkan keradangan kronik.
- WHO mengiktiraf pencemaran udara sebagai faktor penyebab kanser paru-paru sejak 2013.
- Pendedahan kepada bahan kimia industri
- Asbestos, arsenik, nikel, dan radon – kesemuanya telah dikaitkan dengan peningkatan risiko.
- Pekerja sektor pembinaan, perlombongan, dan industri kimia sering terdedah kepada bahan ini.
- Faktor genetik dan sejarah keluarga
- Ada individu yang lebih cenderung mendapat kanser walaupun tidak merokok.
- Mutasi genetik yang diwarisi boleh menyebabkan sel lebih mudah berubah menjadi kanser.
Faktor Risiko
Tidak semua orang yang terdedah kepada faktor ini akan mendapat kanser, tetapi risiko meningkat apabila:
- Perokok tegar – Lagi lama dan banyak merokok, lagi tinggi risikonya.
- Berumur lebih 50 tahun
- Pekerjaan berisiko tinggi – seperti pelombong atau pekerja kilang kimia
- Sejarah keluarga kanser paru-paru
- Pendedahan kepada radon – gas radioaktif semula jadi yang boleh wujud dalam rumah tanpa disedari.
Simptom Kanser Paru-Paru
Pada peringkat awal, kanser paru-paru selalunya tidak menunjukkan tanda. Sebab itu ia dikenali sebagai “silent killer”. Apabila simptom muncul, antaranya:
- Batuk yang tidak sembuh atau semakin teruk
- Batuk berdarah
- Sesak nafas atau cepat penat
- Sakit dada yang berterusan
- Suara serak
- Berat badan turun secara mendadak tanpa sebab
Jika kanser sudah merebak:
- Sakit tulang (jika merebak ke tulang)
- Sawan atau pening (jika ke otak)
- Bengkak di muka atau leher
Penyakit Lain yang Mempunyai Simptom Serupa
Kanser paru-paru boleh menyerupai penyakit lain seperti:
- Tuberkulosis (TB) – Batuk kronik dan kahak berdarah.
- Bronkitis kronik – Terutama di kalangan perokok.
- Asma – Simptom seperti sesak nafas dan batuk.
- Pneumonia – Demam, batuk dan sakit dada.
- Emfisema – Penyakit paru-paru kronik akibat kerosakan tisu paru-paru.
Diagnosis yang tepat hanya dapat dibuat dengan ujian lanjut.
Ujian untuk Pengesahan Penyakit
Ujian utama untuk mengesahkan kanser paru-paru termasuk:
- CT scan dada – Memberikan imej yang jelas dan membantu mengesan tumor kecil.
- Biopsi – Mengambil sampel tisu paru-paru menggunakan jarum atau bronkoskopi.
- PET scan – Untuk mengesan sama ada kanser sudah merebak ke organ lain.
- X-ray dada – Sebagai pemeriksaan asas, walaupun kurang sensitif untuk kanser kecil.
Piawaian emas (gold standard) biasanya melibatkan kombinasi CT scan dan biopsi.
Rawatan untuk Kanser Paru-Paru
Rawatan bergantung kepada jenis dan tahap kanser. Antara pilihan utama:
- Pembedahan
- Sesuai untuk pesakit dengan tumor yang belum merebak.
- Prosedur seperti lobektomi atau pneumonektomi dilakukan untuk membuang bahagian paru-paru yang terlibat.
- Kemoterapi
- Digunakan untuk membunuh sel-sel kanser, biasanya selepas pembedahan atau jika pembedahan tidak sesuai.
- Boleh menyebabkan kesan sampingan seperti loya, rambut gugur dan keletihan.
- Radioterapi
- Menggunakan sinaran tenaga tinggi untuk mengecilkan atau membunuh sel kanser.
- Sering digunakan bersama rawatan lain atau untuk mengecutkan tumor sebelum pembedahan.
- Imunoterapi & Terapi sasaran
- Rawatan terbaru yang membantu sistem imun menyerang kanser (imunoterapi).
- Terapi sasaran mensasarkan mutasi genetik tertentu dalam sel kanser.
Jika kanser sudah berada di tahap lanjut, rawatan paliatif diberi untuk mengurangkan simptom dan meningkatkan kualiti hidup.
Jenis Kanser Paru-Paru
Terdapat 3 jenis kanser paru-paru secara amnya. Ia adalah:
1. Non-Small Cell Lung Cancer (NSCLC)
Jenis ini menyumbang kepada lebih 80% daripada semua kes kanser paru-paru. Ia membesar dengan lebih perlahan berbanding small cell lung cancer dan mempunyai beberapa subjenis:
a) Adenokarsinoma
- Jenis yang paling biasa, terutamanya dalam kalangan bukan perokok.
- Bermula dari sel kelenjar yang menghasilkan lendir di paru-paru.
- Biasanya berlaku di bahagian luar paru-paru dan boleh dikesan lebih awal.
b) Karsinoma Sel Skuamus (Squamous Cell Carcinoma)
- Berkait rapat dengan tabiat merokok.
- Bermula di saluran pernafasan utama (bronkus).
- Mempunyai pertumbuhan yang lebih lambat tetapi boleh menyebabkan saluran udara tersumbat.
c) Karsinoma Sel Besar (Large Cell Carcinoma)
- Tumbuh dan merebak dengan cepat.
- Boleh berlaku di mana-mana bahagian paru-paru.
- Sukar untuk dirawat jika dikesan lewat kerana sifatnya yang agresif.
2. Small Cell Lung Cancer (SCLC)
- Lebih agresif dan menyumbang kira-kira 10–15% daripada kes.
- Berkembang dengan sangat pantas dan cepat merebak ke organ lain.
- Hampir eksklusif berlaku kepada perokok tegar.
- Terbahagi kepada:
- Limited-stage: Masih terkawal dalam satu kawasan paru-paru.
- Extensive-stage: Sudah merebak ke luar paru-paru.
3. Jenis Jarang / Spesifik Lain
Walaupun jarang, ada juga beberapa jenis kanser lain yang boleh berlaku dalam paru-paru:
a) Tumor karsinoid paru-paru (Lung carcinoid tumor)
- Tumbuh perlahan dan jarang merebak.
- Bermula dari sel neuroendokrin.
- Mungkin tidak berkait langsung dengan merokok.
b) Mesothelioma
- Berkaitan dengan pendedahan kepada asbestos.
- Bermula di lapisan pelindung paru-paru (pleura), bukan di dalam paru-paru itu sendiri.
- Sangat agresif dan sukar dirawat.
c) Tumor metastatik ke paru-paru
- Kanser yang berpunca dari organ lain, seperti payudara, kolon atau buah pinggang, dan kemudian merebak ke paru-paru.
- Bukan dikira sebagai kanser paru-paru primer, tetapi penting untuk diketahui.
Rujukan
- World Health Organization (WHO). (2021). Cancer – Lung cancer. Retrieved from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cancer
- American Cancer Society. (2023). What Is Lung Cancer?. Retrieved from: https://www.cancer.org/cancer/lung-cancer.html
- National Cancer Institute (NIH). (2022). Lung Cancer—Patient Version. Retrieved from: https://www.cancer.gov/types/lung
- Malaysian Ministry of Health. (2019). Garis Panduan Pengurusan Kanser Paru-Paru Edisi Ke-2. Retrieved from: http://www.moh.gov.my