Apakah Kanser Hati?
Kanser hati merujuk kepada pertumbuhan sel yang tidak normal dan tidak terkawal di dalam tisu hati. Ia boleh bermula dari hati itu sendiri (kanser primer) atau merebak ke hati dari organ lain (kanser sekunder atau metastatik). Dalam konteks ini, kita akan lebih menumpukan kepada kanser hati primer, iaitu kanser yang bermula di organ hati.
Menurut World Health Organization (WHO), kanser hati merupakan antara penyebab utama kematian akibat kanser di dunia, khususnya di Asia Tenggara termasuk Malaysia. Data dari Globocan 2020 menunjukkan lebih 905,000 kes baharu direkodkan di seluruh dunia setiap tahun.
Bagaimana Ia Berlaku?
Secara ringkasnya, kanser hati terjadi apabila DNA dalam sel hati mengalami kerosakan (mutasi) yang menyebabkan sel membahagi secara tidak terkawal. Bayangkan sebuah kilang yang sepatutnya menghasilkan produk mengikut spesifikasi, tetapi tiba-tiba mengalami kerosakan mesin – menghasilkan produk cacat tanpa henti. Begitu jugalah hati yang mengalami mutasi sel: ia gagal menjalankan fungsi asal dan mula membentuk ketulan (tumor).
Jenis-Jenis Kanser Hati
Terdapat beberapa jenis utama kanser hati:
1. Karsinoma Hepatoselular (Hepatocellular Carcinoma, HCC)
- Jenis yang paling lazim, menyumbang 75%-85% kes kanser hati primer.
- Bermula dari sel utama hati yang dikenali sebagai hepatosit.
- Lazim berlaku dalam kalangan pesakit yang mempunyai sirosis hati akibat hepatitis B, hepatitis C atau pengambilan alkohol kronik.
2. Karsinoma Kolangiolar (Cholangiocarcinoma)
- Bermula dari saluran hempedu dalam hati.
- Lebih jarang tetapi agresif.
- Selalunya lewat dikesan kerana gejalanya mirip penyakit hati lain.
3. Hepatoblastoma
- Jarang berlaku dan hampir eksklusif kepada kanak-kanak di bawah umur 3 tahun.
- Jika dikesan awal, ia boleh dirawat dengan pembedahan dan kemoterapi.
4. Angiosarcoma
- Bermula dari salur darah di hati.
- Sangat agresif dan jarang berlaku.
Apakah Punca-Punca Kanser Hati?
Beberapa faktor boleh menyebabkan kerosakan berterusan pada hati hingga mencetuskan kanser:
- Jangkitan Hepatitis B dan C kronik
Virus hepatitis B dan C boleh merosakkan sel hati secara perlahan-lahan sehingga menyebabkan sirosis dan mutasi sel. Pesakit hepatitis C, misalnya, boleh menghidap kanser hati walaupun tanpa sirosis sepenuhnya. - Pengambilan Alkohol Berlebihan
Alkohol yang diambil dalam jangka masa panjang merosakkan sel hati, menyebabkan keradangan kronik dan pembentukan tisu parut (sirosis), yang akhirnya membuka jalan kepada kanser. - Penyakit Hati Berlemak Bukan Alkohol (NAFLD)
Keadaan ini kini semakin meningkat, terutamanya dalam kalangan pesakit obes atau penghidap diabetes. Hati yang mengandungi lemak berlebihan menjadi radang dan boleh berkembang kepada kanser. - Aflatoksin (toksin dari kulat dalam makanan tercemar)
Aflatoksin biasanya ditemui dalam bijirin atau kekacang yang disimpan dalam keadaan lembap. Ia merupakan karsinogen yang kuat dan meningkatkan risiko mutasi DNA pada sel hati. - Keturunan dan Penyakit Metabolik
Contohnya, hemokromatosis (pengumpulan zat besi berlebihan dalam hati) boleh merosakkan tisu hati.
Faktor Risiko
Meskipun sesiapa sahaja boleh menghidap kanser hati, terdapat beberapa faktor risiko utama yang meningkatkan kebarangkalian seseorang untuk mengalaminya:
- Jangkitan Hepatitis B atau C kronik
- Sirosis hati – disebabkan oleh alkohol, hepatitis atau penyakit hati lain
- Pengambilan alkohol jangka panjang
- Diabetes mellitus
- Obesiti
- Pendedahan kepada aflatoksin
- Jantina lelaki (lebih berisiko berbanding wanita)
Individu yang mempunyai dua atau lebih faktor di atas seharusnya menjalani pemeriksaan berkala.
Simptom Kanser Hati
Kanser hati pada peringkat awal sering kali tidak menunjukkan sebarang tanda. Ia hanya dikesan apabila penyakit sudah melarat. Antara simptom awal termasuk:
- Kelesuan yang berpanjangan
- Hilang selera makan dan berat badan tanpa sebab
- Rasa tidak selesa atau sakit di bahagian kanan atas perut
- Perut kembung atau bengkak (akibat pengumpulan cecair)
Jika kanser sudah melarat, simptom mungkin lebih ketara seperti:
- Penyakit kuning (jaundice) – kulit dan mata menjadi kuning
- Muntah darah atau najis berwarna hitam
- Demam berulang tanpa sebab jelas
Penyakit yang Mempunyai Simptom Sama
Tanda-tanda kanser hati boleh menyerupai pelbagai penyakit lain:
- Hepatitis kronik – terutama hepatitis B dan C
- Sirosis hati
- Kanser pankreas
- Kanser perut (gastric carcinoma)
- Penyakit batu hempedu
- Hemokromatosis atau penyakit Wilson
- Tuberkulosis perut atau hati
Disebabkan itu, diagnosis yang tepat sangat penting agar rawatan tidak tersasar.
Ujian untuk Pengesahan Penyakit
Ujian utama untuk mengesahkan kanser hati ialah:
- Imbasan CT atau MRI hati
Ini adalah kaedah piawaian emas untuk mengenalpasti saiz, lokasi dan tahap penyebaran tumor. Ia memberikan gambaran struktur hati secara terperinci. - Ujian darah (Alpha-fetoprotein, AFP)
Paras AFP yang tinggi boleh memberi petunjuk kewujudan kanser hati, terutamanya HCC. - Biopsi hati (jika perlu)
Doktor akan mengambil sampel kecil tisu hati menggunakan jarum dan diperiksa di bawah mikroskop untuk pengesahan jenis sel kanser.
Rawatan untuk Kanser Hati
Rawatan bergantung pada jenis kanser, saiz tumor, tahap penyebaran dan keadaan umum pesakit. Antara rawatan yang paling biasa digunakan:
1. Pembedahan (Reseksi Hati)
- Sesuai untuk pesakit yang hanya ada satu tumor dan fungsi hati masih baik.
- Bahagian hati yang terjejas akan dibuang sepenuhnya.
2. Pemindahan Hati
- Pilihan untuk pesakit dengan kanser yang tidak boleh dibedah tetapi masih terhad pada hati.
- Syaratnya ialah saiz tumor mestilah dalam kriteria tertentu (seperti Milan criteria).
3. Ablasi Radiofrekuensi (RFA) dan Transarterial Chemoembolization (TACE)
- Sesuai untuk mereka yang tidak boleh menjalani pembedahan.
- RFA membakar sel kanser menggunakan gelombang radio.
- TACE menyekat bekalan darah ke tumor sambil menyuntik ubat kemoterapi secara langsung.
4. Terapi Sasaran dan Imunoterapi
- Contoh ubat: Sorafenib, Lenvatinib, Atezolizumab dengan Bevacizumab
- Ubat ini menyekat laluan molekul yang penting untuk pertumbuhan tumor.
5. Kemoterapi
- Kurang berkesan secara umum untuk HCC, namun masih digunakan dalam sesetengah kes kolangiokarsinoma.
Pemantauan secara berkala selepas rawatan juga penting bagi mengesan sebarang kemungkinan kanser berulang.
Rujukan:
- Global Cancer Observatory – Liver and Intrahepatic Bile Ducts Fact Sheet. https://gco.iarc.who.int/media/globocan/factsheets/cancers/11-liver-and-intrahepatic-bile-ducts-fact-sheet.pdf
- National Cancer Institute (NCI) – Primary Liver Cancer Treatment (PDQ®). https://www.cancer.gov/types/liver/hp/adult-liver-treatment-pdq
- American Cancer Society – What Is Liver Cancer? https://www.cancer.org/cancer/types/liver-cancer/about/what-is-liver-cancer.html
- Kementerian Kesihatan Malaysia – First Line Targeted Therapy for Advanced Hepatocellular Carcinoma. https://www.moh.gov.my/index.php/database_stores/attach_download/348/386
- American Cancer Society – Key Statistics About Liver Cancer. https://www.cancer.org/cancer/types/liver-cancer/about/what-is-key-statistics.html
- World Health Organization (WHO) – Cancer Fact Sheet. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cancer