Apakah Kanser Serviks?
Kanser serviks ialah sejenis kanser yang berlaku pada bahagian bawah rahim yang dikenali sebagai serviks — kawasan yang menyambungkan rahim ke faraj. Penyakit ini lazim menyerang wanita yang aktif secara seksual dan lazimnya berkembang secara perlahan, bermula dengan perubahan prakanser yang dipanggil displasia.
Menurut Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO), kanser serviks adalah kanser keempat paling kerap dihidapi wanita di seluruh dunia. Di Malaysia pula, menurut laporan Globocan 2020, kanser ini berada di tempat ketiga paling kerap menyerang wanita selepas kanser payudara dan kolorektal.
Jenis-Jenis Kanser Serviks
Terdapat dua jenis utama kanser serviks, iaitu:
1. Karsinoma Sel Skuamus (Squamous Cell Carcinoma)
Ini adalah jenis yang paling biasa, merangkumi sekitar 70-90% daripada kes. Ia bermula daripada sel-sel nipis dan rata di permukaan luar serviks. Jenis ini berkembang perlahan dan biasanya bermula dengan lesi prakanker yang boleh dikesan melalui ujian Pap smear.
2. Adenokarsinoma
Jenis ini berkembang dari sel-sel penghasil mukus yang terdapat dalam saluran serviks (endoserviks). Ia lebih sukar dikesan kerana berlaku lebih dalam di dalam serviks dan hanya merangkumi sekitar 10-25% daripada kes.
Jenis Lain (Jarang)
- Karsinoma adenoskuamus (gabungan kedua-dua jenis di atas)
- Neuroendocrine carcinoma
- Sarcoma serviks
Bagaimana Ia Berlaku?
Untuk memahami bagaimana kanser serviks berkembang, bayangkan lapisan serviks sebagai dinding yang boleh rosak. Apabila seseorang dijangkiti virus papillomavirus manusia (HPV), virus ini boleh menyebabkan sel pada serviks berubah. Perubahan ini bermula sebagai displasia — keadaan di mana sel menjadi tidak normal tetapi belum lagi kanser.
Jika tidak dirawat, sel ini boleh menjadi lebih agresif, membahagi tanpa kawalan, dan menembusi lapisan tisu dalam serviks — inilah yang dikenali sebagai kanser.
Analogi mudahnya, bayangkan tembok yang mula merekah. Pada awalnya ia hanya retak kecil (displasia), tetapi lama-kelamaan, jika dibiarkan, retakan itu boleh runtuhkan seluruh tembok (kanser invasif).
Apakah Punca-Punca Kanser Serviks?
1. Jangkitan Virus HPV Berisiko Tinggi
Sekitar 99% kes kanser serviks dikaitkan dengan jangkitan HPV, khususnya strain 16 dan 18. Virus ini tersebar melalui hubungan seksual, termasuk seks oral dan anal. Walaupun ramai wanita pernah dijangkiti HPV, hanya sebahagian kecil akan menghidap kanser kerana sistem imun biasanya dapat menghapuskan virus ini.
2. Merokok
Bahan kimia dalam rokok boleh merosakkan DNA dalam sel serviks, sekali gus menyumbang kepada perubahan sel yang tidak normal.
3. Sistem Imun Lemah
Wanita yang mempunyai sistem imun lemah, seperti penghidap HIV/AIDS atau mereka yang mengambil ubat imunosupresif, lebih mudah dijangkiti HPV dan kurang mampu melawan perubahan sel abnormal.
Faktor Risiko
Kebanyakan faktor risiko berkaitan rapat dengan tingkah laku seksual, gaya hidup, dan tahap imuniti. Antara faktor utama ialah:
- Mempunyai banyak pasangan seksual
Semakin ramai pasangan, semakin tinggi risiko terdedah kepada HPV. - Hubungan seks pertama pada usia muda
Serviks lebih mudah terdedah kepada kerosakan semasa fasa perkembangan remaja. - Tidak menjalani ujian Pap smear secara berkala
Ujian ini boleh mengesan perubahan awal sebelum menjadi kanser. - Penggunaan pil perancang untuk jangka masa panjang
Beberapa kajian menunjukkan kaitan antara penggunaan pil perancang hormon lebih dari 5 tahun dengan peningkatan risiko. - Melahirkan anak ramai (multipariti)
Wanita yang melahirkan lebih daripada tiga anak mempunyai risiko yang lebih tinggi.
Simptom Kanser Serviks
Pada peringkat awal, kanser serviks jarang menunjukkan gejala. Inilah sebab kenapa pemeriksaan saringan sangat penting. Apabila simptom muncul, ia mungkin termasuk:
- Pendarahan faraj tidak normal — terutamanya selepas hubungan seks, antara haid, atau selepas menopaus.
- Keputihan luar biasa — berbau busuk, bercampur darah atau lebih banyak daripada biasa.
- Sakit semasa hubungan seks (dyspareunia).
Sekiranya kanser telah merebak, gejala lebih serius boleh muncul seperti:
- Sakit pinggang atau pelvis
- Kesukaran membuang air kecil atau besar
- Bengkak pada kaki akibat tekanan pada salur limfa
Penyakit yang Mempunyai Simptom Sama
Beberapa keadaan lain boleh menunjukkan simptom yang serupa dengan kanser serviks, antaranya:
- Fibroid rahim – pendarahan tidak normal tetapi bukan kanser.
- Endometriosis – sakit pelvis kronik, haid berat.
- Kanser endometrium – juga menyebabkan pendarahan tidak normal, lebih kerap pada wanita menopaus.
- Jangkitan faraj/kserviks (servisitis) – keputihan, sakit ketika bersama.
- Kanser ovari – walaupun jarang, ia boleh menyebabkan gejala umum yang kabur seperti sakit perut dan kembung.
Ujian untuk Pengesahan Penyakit
Ujian Pap smear ialah ujian saringan utama yang mengesan perubahan awal pada sel serviks.
Namun untuk diagnosis tepat, kaedah berikut digunakan:
1. Kolposkopi dan Biopsi
Kolposkopi membolehkan doktor melihat serviks dengan lebih jelas menggunakan kanta pembesar. Jika terdapat kawasan mencurigakan, biopsi akan diambil untuk dianalisis di makmal.
2. HPV DNA Test
Ujian ini mengesan kehadiran jenis HPV berisiko tinggi dalam serviks. Digunakan bersama Pap smear untuk penilaian risiko lebih tepat.
3. MRI atau CT Scan
Digunakan untuk menilai sama ada kanser telah merebak ke kawasan lain.
Rawatan untuk Kanser Serviks
Rawatan bergantung kepada tahap kanser ketika ia dikesan.
1. Pembedahan
Untuk kes awal, pembedahan membuang serviks dan rahim (histerektomi) adalah pilihan utama.
2. Radioterapi
Sinaran digunakan untuk membunuh sel kanser. Ia digunakan sama ada sebagai rawatan utama atau selepas pembedahan untuk memastikan semua sel kanser dihapuskan.
3. Kemoterapi
Biasanya digabungkan dengan radioterapi (kemoradiasi) dalam kes kanser yang telah merebak. Ia juga digunakan untuk rawatan paliatif jika kanser sukar disembuhkan.
4. Terapi Sasaran atau Imunoterapi
Rawatan terbaru ini digunakan dalam kes kanser yang berulang atau sukar dirawat. Contoh ubat seperti bevacizumab membantu menghalang pembentukan saluran darah baru pada kanser.
Rawatan akan disesuaikan mengikut keadaan individu — mengambil kira umur, tahap kesihatan keseluruhan, dan sama ada pesakit masih ingin hamil.
Rujukan
- World Health Organization (WHO) – Cervical Cancer. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cervical-cancer
- American Cancer Society – What Is Cervical Cancer? https://www.cancer.org/cancer/cervical-cancer/about/what-is-cervical-cancer.html
- National Cancer Institute (NIH) – Cervical Cancer Treatment (PDQ®)–Patient Version. https://www.cancer.gov/types/cervical/patient/cervical-treatment-pdq
- Globocan 2020: Malaysia Factsheet – Cervical Cancer Incidence. https://gco.iarc.fr/today/data/factsheets/populations/458-malaysia-fact-sheets.pdf